Transfuzja krwi jest zbiegiem ratującym życie, zarówno człowieka, jak i psa i kota. Jest to procedura obarczona wieloma poważnymi powikłaniami, jej skutkiem może być zgon pacjenta. Czy przetaczanie krwi u psów i kotów różni się od zabiegu wykonywanego u ludzi? Dlaczego próba krzyżowa jest tak istotna dla każdego gatunku ssaka? Transfuzja to szerokie i bardzo ciekawe zagadnienie.
Transfuzja – definicja i rodzaje preparatów
Transfuzja krwi to procedura bardzo często wykonywana m.in. na oddziałach chirurgicznych, hematologicznych, intensywnej terapii i ratunkowych. Wskazaniem do zabiegu są m.in. różnego rodzaju niedokrwistości, nowotwory, małopłytkowość i tym podobne schorzenia krwi. We współczesnej praktyce medycznej odchodzi się od przetaczania krwi pełnej. Stosowane są preparaty zawierające jedynie te elementy krwi, które są niezbędne w terapii danego pacjenta.
Preparaty w transfuzjologii
Z krwi dawców wytwarza się wiele różnych preparatów, należą tu m.in.:
- krew pełna konserwowana,
- koncentrat krwinek czerwonych,
- koncentrat czynników krzepnięcia,
- osocze,
- koncentraty albumin, globulin,
- koncentraty immunoglobulin,
- koncentrat granulocytarny.
Przygotowanie pacjenta do transfuzji
Transfuzja zawsze odbywa się w warunkach szpitalnych. Zwykle pacjent przebywa w szpitalu dwa dni, co związane jest z monitorowaniem pod kontem powikłań.
Podstawową zasadą doboru koncentratu krwi jest zgodność grup krwi. Przetoczenie niewłaściwej grupy krwi skutkuje ostrą odpowiedzią immunologiczną i może zakończyć się śmiercią chorego. O transfuzji krwi decyduje lekarz prowadzący leczenie pacjenta. Wymagana jest także zgoda biorcy, którą musi poprzedzić opis procedury i związanych z nią powikłań. Lekarz ma obowiązek poinformowania pacjenta, w sposób zrozumiały, o przebiegu transfuzji oraz o istniejących alternatywnych metodach leczenia.
Przebieg zabiegu transfuzji
Zabieg transfuzji krwi rozpoczyna się od założenia wkłucia żylnego. Po czym następuje pobranie krwi biorcy, która posłuży do wykonania próby krzyżowej. Próba krzyżowa ma na celu sprawdzenie, czy po połączeniu próbki krwi dawcy i biorcy, nie wystąpi aglutynacja lub hemoliza krwinek. Czas oczekiwania na wynik to 3 godziny. Próba ważna jest jedynie 48 godzin.
Krew i jej składniki przetaczane są wlewem dożylnym. Lekarz musi być obecny podczas podłączania krwi do transfuzji. Pacjent powinien znajdować się w wygodnej pozycji, a wkłucie musi być zabezpieczone. Podłączenie krwi powinna poprzedzić ponowna identyfikacja chorego i sprawdzenie zgodności z danymi na preparacie oraz ocena stanu zdrowia pacjenta (pomiar ciśnienia tętniczego, temperatury ciała i ocena akcji serca).
Podczas transfuzji krwi pacjent musi być stale monitorowany pod kątem wystąpienia powikłań. Po upływie 15 minut, należy sprawdzić tętno i inne parametry.
Po zakończeniu procedury przetaczania, należy zmierzyć tętni, temperaturę i ciśnienie krwi chorego. Czas trwania transfuzji jest uzależniony od rodzaju przetaczanego preparatu. Osocze przetaczane jest 45 minut, a koncentrat krwinek czerwonych 4 godziny.
Powikłania po transfuzji krwi
Wyróżnia się dwa rodzaje powikłań po transfuzji: wczesne i późne. Wczesne powikłania są najczęściej wynikiem uczulenia biorcy na składniki przetoczonego preparatu. Występują do 24 godzin po zakończeniu zabiegu. Bardzo niebezpiecznym powikłaniem jest ostry odczyn hemolityczny, będący skutkiem niezgodności krwi dawcy i biorcy w układzie grupowym ABO. Inne niepożądane objawy to: dreszcze, podwyższona temperatura ciała, ból w klatce piersiowej, ból brzucha, zaburzenia oddychania, nudności. Również samopoczucie po transfuzji krwi może ulec chwilowemu obniżeniu.
Jest wiele powikłań późnych transfuzji, a ich wystąpienie zależne jest m.in. od stanu zdrowia biorcy. Jednym z objawów jest opóźniony odczyn hemolityczny, któremu towarzyszy gorączka, obniżenie poziomu hemoglobiny i wzrost poziomu bilirubiny. Innymi powikłaniem występującym z opóźnieniem jest nadmierne gromadzenie się żelaza, prowadzące do uszkodzenia narządów wewnętrznych, w tym trzustki i serca. Wystąpić może również plamica poprzetoczeniowa, czyli małopłytkowość, będąca skutkiem zniszczenia płytek krwi. Późnym powikłaniem są także zaskarżenia bakteryjne i wirusowe, w tym wirusowe zapalenie wątroby typu B i C.
Transfuzja krwi u zwierząt towarzyszących
Transfuzja krwi u zwierząt towarzyszących, w tym psów i kotów, jest, podobnie jak u człowieka, procedurą ratująca życie. Średnio, na kilogram masy ciała przypada 90 ml krwi u psów i 60 ml u kotów. U psów stosunek erytrocytów do objętości osocza wynosi 38 – 55%, u kotów 28 – 45%.
Wskazania do transfuzji krwi u zwierząt towarzyszących
Przeprowadzenie transfuzji krwi jest konieczne, gdy wystąpi m.in.: rozległy krwotok, ostra niedokrwistość, zaburzenia krzepnięcia, utrata krwi podczas procedury chirurgicznej. Transfuzja najczęściej wykonywana jest, aby przeciwdziałać skutkom krwotoku po wypadku lub wywołanego pęknięciem rozległej zmiany chorobowej. Również niektóre schorzenia odkleszczowe są wskazaniem do wykonania transfuzji, np. babeszjoza.
Decyzja o przetoczeniu krwi podejmowana jest jedynie, gdy stan kliniczny pacjenta bezwzględnie tego wymaga. W nagłych przypadkach utraty znacznej ilości krwi transfuzja jest jedyną szansą uratowania zwierzęcia.
Banki krwi dla psów i kotów
Krew i preparaty krwiopochodne pozyskiwane są od psich i kocich dawców. Krew taka zwiera wszystkie elementy morfotyczne, w tym czynniki krzepnięcia. Objętość jednostki krwi kociej to 50 ml, a psiej to 450 ml. Krew może być przechowywana w banku krwi do 42 dni od daty pobrania.
Banki krwi kotów i psów specjalizują się w przechowywaniu, przygotowaniu krwiopochodnych preparatów i pobieraniu krwi od zwierzęcych dawców. Psy i koty, aby móc zostać dawcami, muszą spełnić szereg warunków. Powinny nie tylko cechować się doskonałym zdrowiem, odpowiednio dużą masą ciała, ale także wykazywać chęć współpracy podczas pobierania krwi.
Od sytuacji klinicznej pacjenta uzależniony jest wybór preparatu wytwarzanego z krwi. Do preparatów krwiopochodnych stosowanych w weterynarii zalicza się: krew pełną, osocze, koncentraty krwinek czerwonych, białek krwi oraz immunoglobulin.
Grupy krwi zwierząt
Aby móc przeprowadzić bezpieczną transfuzję, musi zostać oznaczona grypa krwi biorcy i dawcy. U psów, ze względu na antygeny erytrocytów, wyróżnia się kilkanaście grup krwi. Jednak dla transfuzji najważniejsze są dwie grupy: DEA 1.1 dodatnia i DEA 1.1 ujemna. Przetoczenie krwi zawierającej antygeny wywołujące koagulację krwinek psich biorców jest niebezpieczne dla ich zdrowia i życia.
U kotów wyodrębniono trzy główne grupy krwi: A, B i AB. Kot posiadający grupę AB jest doskonałym biorcą, gdyż nie ma żadnych przeciwciał. Kot z grupą A ma przeciwciała anty – B, a kot z grupą B ma przeciwciała anty – A. Najczęściej występującą grupą jest grupa A. Grupa B cechuje koty ras egzotycznych i koty brytyjskie. Transfuzja krwi niezgodnej z grupą kociego pacjenta jest obarczona ogromnym ryzykiem i może skutkować śmiercią. Bezwzględnie należy oznaczyć grupę krwi kota przed przetoczeniem.
Transfuzja u psów i kotów
Podanie krwi pełnej zwiększa objętość krwi pacjenta i usprawnia transport gazów w organizmie, w tym tlenu. Koncentraty erytrocytów zwiększają potencjał transportowy krwi biorcy, nie zwiększając objętości krwi krążącej. Jest to istotne w przypadku leczenia psów i kotów zmagających się ze schorzeniami układu krążenia. Osocze, zawierające czynniki krzepnięcia, elektrolity, albuminy i globuliny, przetaczane jest, gdy występują zaburzenia krzepliwości lub zatrucia np. truciznami stosowanymi przeciwko gryzoniom.
Przed przystąpieniem do transfuzji, lekarz weterynarii wykonuje pełną diagnostykę, oznacza ciśnienie i hematokryt, wykonuje próbę krzyżową. Następnie krew zostaje ocieplona i stopniowo podana dożylnie. Objętość podawanej krwi uzależniona jest od masy pacjenta i jego hematokrytu. W czasie transfuzji parametry życiowe pacjenta powinny być stale monitorowane.
Podobnie jak u ludzi, także u psów i kotów, występuje szereg powikłań związanych z transfuzją krwi. Pierwsze niepożądane reakcje mogą pojawić się już podczas procedury przetaczania. Jednak powikłania późne mogą wystąpić do kilku tygodni po zabiegu.
Co zamiast transfuzji krwi?
Alternatywą dla krwi i tworzonych z niej preparatów są syntetyczne substancje posiadające zdolność transportowania tlenu do tkanek, np. związki perfluorokarbonowe. Innym rozwiązaniem są tzw. sztuczne krwinki czerwone, mikrokapsułki mogące przenosić hemoglobinę. Jednakże obecnie nie istnieją rozwiązania mogące zastąpić transfuzję krwi.
Czy transfuzja krwi zmienia charakter? – ciekawostki związane z transfuzją krwi
Nie istnieją żadne naukowe dowody, że transfuzja krwi może skutkować zmianami osobowości pacjentów. Są to obawy zupełnie pozbawione merytorycznych przesłanek.
Równie ciekawym mitem związanym z transfuzją jest przekonanie, że przetoczenie krwi pochodzącej od młodych osób może cofnąć lub zahamować proces starzenia się organizmu. Transfuzja krwi jest obarczona poważnymi powikłaniami i nie może być stosowana jako zabieg niwelujący zmarszczki mimiczne.
Piśmiennictwo:
1. Transfuzja u zwierząt towarzyszących – o czym warto pamiętać?, Zietal M., Weterynaria w praktyce, 2020, nr. 05.
2. Babeszjoza psów. Leczenie za pomocą transfuzji krwi, Snarska A., Weterynaria w praktyce, 2006, nr. 06.
3. Udział pielęgniarki w leczeniu krwią – zasady przetaczania krwi i jej preparatów, Ślusarska B., Survival and Vescular, 2015.
4. Leczenie krwią i preparatami krwiopochodnych, Krzemiński P., Uniwersytet Jagielloński, 2012.